پرسش از خدا در تفکر مارتین هیدگر

نویسنده: جیمز. ال. پروتی
مترجم: محمدرضا جوزی
ناشر: ساقی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 191
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1379 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

به ضمیمه رساله وارستگی اثر مایستر اکهارت

کوشش این کتاب بر آن است که تفکر مارتین هیدگر را در باب خدا بیان کند. این محقق و متفکر معاصر آلمانی که شهرت بین المللی دارد؛ بحث و مناقشه میان فیلسوفان و متکلمان را تشدید کرده است؛ زیرا از یک طرف فلسفه او برای مقاصد دینی قابل استفاده به نظر می رسد و از طرف دیگر؛ اشارات اندک و نادرش به خدا و دین حاکی از آن است که هنوز بسیاری چیزها در این باره ناگفته باقی مانده است.

در تفکر هیدگر، حقیقت امرى ذهنى است که توجه وى به انسان نیز از همین جا آغاز مى شود؛ یعنى همه حقایق انسانى اند؛ چرا که همه حقایق ذهنى اند. اما در مابعدالطبیعه سنّتى، حقیقت امرى عینى است

هیدگر اگرچه از مابعدالطبیعه سنّتى مى گذرد، اما مابعدالطبیعه را انکار نمى کند، بلکه به نقد کلام و مابعدالطبیعه سنّتى مى پردازد. از نظر وى، یکى از موانع در طریق پرسش از وجود، تصدیق و اثبات کلامى وجود خداوند است. پرسش بنیادى هیدگر متأخّر این بود که چرا موجودات به جاى موجود بودن، معدوم نیستند و کلام سنّتى در پاسخ به «خداوند» متوسّل مى شد. هیدگر با این تصدیق کلامى، به عنوان یک مبناى الهى براى همه موجودات مخالفت میورزد. وى معتقدبود: آمادگى لازم براى پرسش از خداوند فراهم نشده است.

هیدگر علاوه بر خداى وحیانى و کلامى، با خداى مابعدالطبیعه یا خداى فیلسوفان نیز مخالفت مىورزد. او با گذشتن از مابعدالطبیعه سنّتى، از الهیات مابعدالطبیعى نیز مى گذرد؛ زیرا مابعدالطبیعه تلاش و کوششى است در راه توجیه و تفسیر علت نخستین اشیا. به عبارت دیگر، گذشت از مابعدالطبیعه سنّتى به معناى گذشت از خداى معمولى و مرسوم فلسفه نیز مى باشد. وجود خدایى که در عالم دیگرى پنهان شده، براى هیدگر بى معناست.

هیدگر را نه مى توان منکر خدا دانست و نه معتقد به خدا. وى خداپرست بودن و منکر خدا بودن را از مابعدالطبیعه ناشى مى داند. سؤال کردن از هیدگر در مورد این که آیا خدایى هست یا نه، شاید تا حدى بى جا باشد؛ چرا که «چنین پرسشى راه و رسم خاص خود را دارد و پرسش کننده مى خواهد با مفاهیم متعارف فلسفى به هیدگر نزدیک شده و اندیشه او را در برابر دو موضع متضاد بیازماید، اما مقولات رسمى فلسفى را نمى توان به فکر هیدگر تحمیل کرد. اعتقاد یا عدم اعتقاد به خدا به عنوان موضعى ثابت و قاطع نمى تواند معرّف فکر هیدگر باشد. چنین تفسیرهایى از هیدگر مانع بهره مندى از قدرت فکرى اوست.

جیمز پروتى مى گوید: «خداپرستى و خدا ناپرستى هیچ کدام مورد اعتنا و تأیید هیدگر نیست و هر دو از وضع متافیزیکى اى ناشى مى شود که هیدگر از آن گذشته است. به همین دلیل، او تفکر خود را پس از گذشت از مابعدالطبیعه ;تفکر بى خدا مى نامد؛ یعنى تفکّرى که مدعى است هیچ چیز از الوهیت نمى داند. در نتیجه، هیدگر در باب خدا ساکت است و معتقد است سکوت او درست و بجاست...