ما نیز مردمی هستیم

نویسنده: امیر حسن چهل تن - فریدون فریاد
ناشر: پارسی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 383
اندازه کتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1368 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

گفت و گو با محمود دولت آبادی

دوازده سال از تاریخ این گفت وگو می گذرد؛ دوازده سالی که بیش از ظرفیتش تجربه در بر داشته است. با این همه این گفت وگو می خواهد خواننده را صادقانه در هیجان عاطفی و زودرس ناشی از کشفی ناگهانی و احساسی بی غرضانه شریک کند. برای ما دست کم نتیجه این بود که حقیقتی نیمه آشکار و مبهم، سریع تر از آن چه پیش بینی می شد به عُریانی رسید.

این کتاب در پنج سالی که از چاپ نخست آن می گذرد، بحث ها و گفت وگوهای بسیاری را برانگیخته است که همه دلیلی است بر صمیمیّت ما در ارائه ی عرصه ای روشن، بی غرض و صریح؛ نیز دلیلی بر آن است که توانسته است با سبک آزادمنشانه ی خود، سهمی در فضای تفاهم آمیز و آزاد در مناظره و گفت وگو بین صاحبان قلم داشته باشد. این که تجدید چاپ می شود بی گمان ناشی از این حقیقت است که نویسنده ای مهم و مطرح به وضوحِ تمام، خود را توضیح می دهد؛ و نیز بی گمان اگر قرار بود امروز گفت وگویی با دولت آبادی انجام گیرد، گفته ها از هر دوسو شکل و رنگ دیگری به خود می گرفت.

اما انگیزه ی ما برای گفت وگویی چنین طولانی چه بود؟ گمان می کنیم جابه جا در این کتاب، انگیزه های مان را توضیح داده ایم؛ امّا بار دیگر تأکید می کنیم انگیزه ی نخستین ما برای گفت وگو با دولت آبادی که نزدیک به دو سال وقت و نیروی مان را گرفت، انتشار کلیدر به عنوان پُرحجم ترین رُمان ایرانی بود. این بود که نویسنده ای در فضای یکنواخت و کم حادثه ی رمان نویسی معاصر فارسی تا آن زمان، برای نوشتن یک رُمان چندهزار صفحه ای خطر می کرد و به تجربه ای شگفت و جسورانه دست می زد تا خانه ای خالی را در صفحه ی شطرنجیِ ادبیات جدید داستانی ایران که درمقایسه با غب چندین قرن عقب ماندگی به دنبال داشت، پُر کند؛ تا بعد از آن، رمان نویسی ما نقطه ی اطمینان تجربی خود را بیابد و به سوی بنادر امن بادبان بگشاید؛ این برای مان هیجان انگیز بود و می خواستیم با کسی از این هیجان معصومانه و چاره ناپذیر خود سخن بگوییم؛ و چه کسی بهتر از خود نویسنده می توانست پاسخ گویِ این نیاز باشد؟ پس به سراغش رفتیم، و در قدم های اوّل هم بی هیچ طرح و برنامه ای؛ شاید فقط می خواستیم به عنوان نخستین کسانی که به ارزش تلاش او آگاه شده اند، دوستانه با او سخن بگوییم بی آن که قصد چاپ گفت وگوی مان را داشته باشیم. در این رویارویی، ما او را نیز دچار همین هیجان عاطفی و معصومانه و چاره ناپذیر یافتیم. در گفت وگوی با ما عُریان و صادق بود و دربرابر شور و هیجان طبیعی مان، با همه ی توانایی ها و ضعف هایش به  عکس العمل طبیعی در گفتار می پرداخت.

امّا ادبیات داستانی ما در این فاصله (از مقطع انتشار کلیدر تا به امروز) چه کرده است؟

بر این باوریم که در دهه ی اخیر با انتشار ده ها رمان جدید در سبک ها و نوع های تجربی گوناگون، ادبیات داستانی ما تغییر کمّی و کیفی بسیاری کرده است و از رشد چشم گیری برخوردار بوده است. انتشار کلیدر باعث شد که دوره ی مهمی را پشت سر بگذاریم.

کلیدر با همه ی فراز و فرودهایش به عنوان یک رمانِ تجربی و فاقد حسابگری های پیش اندیشیده و با همه ی غربت هایش در مسئله ی زبانِ رمان و در مسئله ی اندیشه و فلسفه و خودنگری ملّی، یک رمان ارزشمند ایرانی است و معیارهای خاصِ خود را آفریده است. این اثرِ نویسنده ای است که «عشق و آرزوهای بزرگ برای سرزمینش دارد» و کوششی خستگی ناپذیر درجهتِ این که بگوید: «ما نیز مردمی هستیم!» او عقیده دارد که «باید در زیرساخت کلیدر، به عنوان انگیزه و آرمان، نوعی اراده ی ملی ترقی خواه و عدالت طلب جست وجو کرد که به جبران و تلافیِ تحقیرِ تاریخیِ یک ملت می کوشد.» از سویی دیگر کار تازه ی دولت آبادی، روزگار سپری شده ی مردم سالخورده، به مثابه ی اثری که به قول خود او به نفی دیالکتیکی کلیدر می پردازد، نشان دهنده ی تداومِ کار خلق هنری است.

نتیجه این که این کتاب درمجموع نشان دهنده ی جهان ذهنی و درونی دولت آبادی در ارتباط با جهان پیرامونی خود و در ارتباط با «موقعیتِ کلّیِ» ادبیات کنونی ما و باتوجه به آموخته و تجربه ها و شناخت او به عنوان یک رمان نویس است. رمان نویسی که با خطرکردن هایش، شکلی نهایی به تجارب مستمر و خستگی ناپذیر خود در عرصه ی داستان نویسی امروز ایرانی داده است.