شعر فارسی در هند و پاکستان

نویسنده: مظفر حسین شمیم
ناشر: اقبال
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 188
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1349 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو

مروری بر کتاب

زبان فارسی در شبه قاره جنوب آسیا دست‌کم هشت تا نه سده پیشینه دارد. در پاکستان که هم در روزگار گسترش تمدن فارسی‌زبانان مسلمان در شبه قاره به وجود آمد تا سده سیزدهم هجری، زبان فارسی به مدت هفت سده دارای سوابق رسمی، علمی، ادبی، و اداری بوده‌است.

س از ربع نخست سده یازدهم میلادی بیشتر نواحی که امروز به پاکستان موسوم است به دست سلطان محمود غزنوی (۹۹۸-۱۱۲۰ میلادی) فتح شد و به پادشاهی غزنین پیوست و شهر بزرگ لاهور کرسی استان‌های فتح‌شده گردید. خانواده‌های فارسی‌زبان از سرمزین‌های گوناگون پادشاهی غزنین مهاجرت کرده و وارد سرزمین پاکستان شده و در ناحیه‌های مختلف اقامت گزیدند.

تا پیش از دوران تیموریان زبان فارسی در شبه قاره هند، به عنوان زبان دادوستد فراگیر شده بود. پس از آنکه نوادگان تیمور لنگ، دودمان گورکانیان هند را ایجاد کردند زبان فارسی زبان رسمی این امپراتوری بزرگ شد. در سده‌های ۱۰ و ۱۱ میلادی، سربازان زیادی به ناحیه سند آمدند که به زبان‌های فارسی، ترکی، عربی و... سخن می‌گفتند. در طول سالیان دراز از آمیزش این زبان‌ها با هم و با زبان محلی مردم، زبان اردو فراگیر شد. اردو یک واژه ترکی به معنی لشکر است و بیانگر زبانی است که در میان سربازان رایج شد.

اردو از فارسی نه تنها نام‌واژه‌ها و صفت‌ها را گرفته‌است بلکه حرف‌ها و قیدها، پیشوندها و پسوندها، امثال و حکم، استعارات و تشبیهات و نیز تمثیلات و تلمیحات فارسی در اردو راه یافته‌است.

شاعران اردو تنها در مطالب و محتویات و قالب شعری تحت تأثیر شعر فارسی قرار نگرفته‌اند بلکه در وزن شعر کاملاً از عروض فارسی تقلید کرده آن همه بحور با همه زحافات از فارسی به اردو انتقال یافت و عروض فارسی علت دیگری برای فراوانی واژه‌های فارسی در اردو شد.

این خانواده‌های فارسی‌زبان دست‌نوشته‌های فارسی همراه خود آوردند و بدین وسیله در برخی مراکز علمی و ادبی کتابخانه‌ها تاسیس شد و خوش‌نویسان فارسی‌زبان از دست‌نوشته‌های فارسی رونویسی کردند و با کوشش‌های آنها این دست‌نوشته‌ها از ناحیه‌ای به‌نواحی دیگر می‌رسید. مهاجران فارسی‌زبان برای آموزش زبان فارسی مدارسی را هم تاسیس کردند که شماری از آنها در سده‌های بعد از کانون‌های مهم تحصیل زبان فارسی گردید و بدین طریق زبان فارسی در این نواحی پیشرفت کرد.

زبان و ادب فارسی در هند سابقهٔ دیرینه‌ای دارد. دربارهٔ پیشینهٔ رواج زبان و ادب پارسی در شبه‌قاره، از مدارک تاریخی چنین برمی‌آید که در سدهٔ سوم هجری، برای نخستین بار هندوان فرصت یافتند تا با فارسی‌زبانان آشناییِ مؤثر پیدا کنند. در آن زمان بنا به قول ابن حوقل در صوره‌الارض و اصطخری در المسالک و الممالک، مردمِ «مُلتان» و «منصوره» به زبان عربی و سِندی، و مردم «مُکران»، به زبان فارسی سخن می‌گفتند. در اوایل سده چهارم هجری، در سِند شاعری ظهور کرد مشهور به رابعه بنت کعب که اشعار فصیح دلکشی از او در قدیمی‌ترین تذکره‌ها نقل شده است و می‌رسانَد که در زمان او، زبان فارسی در سِند رواج داشته است.

زبان فارسی در دورهٔ غزنویان به هند راه یافت در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. با تأسیس امپراتوری مغول هندوستان به اوج پیشرفت خود در هند رسید و زبان رسمی هندوستان شد.

زبان فارسی هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی، و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. از دیگر شاعران نامدار فارسی زبان شبه قاره هندوستان، می‌توان از اقبال لاهوری نام برد.

زبان فارسی درهند حدود یک هزار سال سابقه دارد که درحدود ۶۰ دانشگاه، دانشکده یا ترکیبی از آنها توسط ۱۷۰ استاد تدریس می‌شود. درحال حاضر در بیش از ۵۰ دانشگاه هند زبان و ادبیات فارسی تدریس می‌شود و در چندین دانشگاه این کشور نیز بخش مستقل زبان فارسی وجود دارد. دانشگاه‌های علیگر، دهلی، جواهر لعل نهرو، جامعه ملی اسلامی، کشمیر، لکهنو، بنارس، پاتنا، بوپال، عثمانیه، بمبئی، گوهاتی، بی آرامبیدکر (مظفرنگر) و مگد، از دانشگاه‌هایی هستند که گروه مستقل فارسی دارند.

مراکز تحقیقات زبان فارسی نیز در دانشگاه‌های علیگر، مولانا آزاد، پاتنا، مالیر کوتلا و احمدآباد، نیز فعالیت دارند. با این وجود هنوز آمار دقیقی از تعداد مراکز آموزش زبان فارسی در هند در دسترس نیست.اکنون تعداد زیادی دانشجوی زبان فارسی از هند برای شرکت در دوره‌های دانش‌افزایی به ایران اعزام شده‌اند.