دیوان ابی بکر الخوارزمی 

نویسنده: محمدبن عباس الخوارزمی
گردآورنده: حامد صدقی
ناشر : میراث مکتوب
زبان کتاب: عربی
تعداد صفحه: 500
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1376 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

ابوبکر خوارزمی یکی از پرآوازه‌ترین نویسندگان رسائل اخوانیه در سده چهارم هجری است و رسائل او تاکنون بارها به چاپ رسیده است، اما در میان پژوهش‌های معاصر کمتر از شعر و شاعری او سخن به میان آمده، و این به دلیل در دسترس نبودن دیوان وی بوده است.

این اثر که با گردآوری اشعار خوارزمی از میان منابع گوناگون فراهم آمده، بر آن است تا این جنبه از زندگی ادبی این ادیب فرزانه را بیشتر آشکار نماید و خوارزمی شاعر را به پژوهندگان معرفی کند. گردآوری و تصحیح این کتاب توسط حامد صدقی انجام شده است. این کتاب به زبان عربی است.

در مضامین او سخن تازه‌ای یافت نمی‌شود و تکرار و تقلید از ویژگی‌های اوست. همین امر موجب شده است که او انبوهی از ابیات یا مصراع‌های معروف عرب را در قصاید خود تضمین کند. از آنجا که این شیوه در آثار او فراوان بوده و او نیز به نیکی از عهدۀ این کار برمی‌آمده، ثعالبی، ۱۱ صفحه از جنگ خود را به تضمین‌های او اختصاص داده است.

ابوبکر خوارزمی اساساً به یاری صنایع ادبی و محفوظات بسیار، بر استواری اشعار خویش افزوده است و به همین جهت، شعر او بیشتر به ظرافت‌گویی‌های متصنع و نکته پردازی‌های پرتکلف آکنده است تا به الفاظ و تعابیر کهن و بیابانی. با این‌همه‌ گاه در مراثی او احساس می‌شود که شاعر خواسته است حال و هوای پروقار و پرفخامت قصاید بزرگ سوگ را تجدید کند، اما ملاحظه می‌شود که مرثیۀ رکن الدولۀ دیلمی ویهم از معانی نو تهی است و هم وزن طرب‌انگیز شعر، از اندوهناکی مضامین می‌کاهد.البته ثعالبی فریب این‌گونه اشعار را نخورده و با زیرکی تمام به برخی وصف‌های نابجا یا معانی نامناسب که شعر ابوبکر را تباه کرده، اشاره نموده است.

همۀ شیرینی شعر ابوبکر، در نکته‌های کوتاه اوست که ثعالبی، بخشی از آن‌ها را یک‌جا گرد آورده است. این قطعات که خود نمودار شعر مردی شهرنشین و فرهیخته است، اگرچه ارجمندی و صداقت شعر واقعی را ندارد، باز نشان می‌دهد که ابوبکر در صناعات ادبی دستی تمام داشته و انبوهی شعر و مثل حفظ کرده بوده است.
قدرت او در یافتن و به کار بردن تشبیهات ظریف موجب شده است که بسیاری از نویسندگان به ابیات و قطعات او استشهاد کنند.