دین ، معنویت و روشنفکری دینی

نویسنده: رضا خجسته رحیمی - محمد میلانی بناب - شبنم رحمتی - مهدی نیاکی
ناشر: پایان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 104
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1391 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب

سه گفت و گو با مصطفی ملکیان

کتاب شامل سه گفتگو با مصطفی ملکیان است که پیش‌تر در جراید منتشر شده است. به طور کلی امهات نظریه ملکیان را می‌توان در این سه نوشته پیگیری کرد؛ هرچند که تفصیل آن‌ها را باید در مقالات دیگر و گفتگوهای اخیر او یافت. این سه مصاحبه با عناوین «رنج، آرامش و ایمان»، «معنویت و عقلانیت» و «تأملی در روشنفکری دینی» است که البته برخلاف عناوین عمومی‌شان، مباحث بسیار محدودی از هر کدام در مصاحبه‌ها مطرح می‌شود؛ خصوصاً آخری که فقط در بخش نهایی عملاً ملکیان با روشنفکری دینی مرزبندی خود را مشخص می‌کند.

به طور کلی ولی به نظر می‌رسد پروژه ملکیان برخلاف التزامی که وی در روش به فیلسوفان تحلیلی دارد، دارای تناقض‌های جدی است که البته هرچند صرفاً از نقطه‌نظری غیرتحلیلی آن‌چنان مسأله‌آفرین نیست، ولی لاقل او را دچار ناسازگاری و عدم‌انسجام می‌کند: نزاع مابین زیست آرمانی و گزاره‌ای که اولی آرامش می‌آفریند و دومی رنج، بین وضوح و ابهام که از خلال تقسیم‌بندی‌های زاید حاصل می‌شود، نقد پست‌مدرن‌ها به دلیل مواضع بدون حجت و دفاع از روان و روایت به عنوان عرصه‌های کاشف حقیقت، تکیه برزندگی اصیل و جدی با ملاک عقلانیت و نفی آن در آرامش و سکون معنویت و ... که البته همه در موازنه‌ای است که وی تلاش می‌کند بین معنویت و عقلانیت برقرار کند که به نظر در هر برهه، به تقلیل یکی به دیگری می‌انجامد.

اگر کل پروژه ملکیان در نقد روشنفکری دینی به دلیل وجوه پارادوکسیکال مابین آن دو است، به نظر می‌رسد عقلانیت و معنویت هم جز در وحدتی ذهنی نمی‌توانند کنار هم بنشینند.

اگر مراد از دین شخصی شده این باشد که بر اساس فهم و تشخیص خودم یک دین را قابل دفاع می دانم، درست است؛ معنویت نوعی دین شخصی شده است. ولی اگر مراد از دین شخصی شده این باشد که آن به احساسات و عواطف فروکاسته شده باشد، چنین نیست. من هرگز معنویت را در حد احساسات و عواطف شخصی ولو متعالی فرو نمی کاهم. معنویت به گمان من یک سلسله باورها، یک سلسله احساسات و عواطف و یک سلسله نیازها و خواسته هاست.

آنچه به گمان من میز مایز و فرق فارق معنویت با دین نهادینه شده تاریخی است، این است که در معنویت تقلید به حداقل ممکن کاهش می یابد.