خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت

به کوشش: حمید سیاح
مصحح: سیف الله گلکار
به کوشش : ایرج افشار
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 640
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1359 - دوره چاپ: 3

کمیاب - کیفیت : باز چاپ

مروری بر کتاب

میرزا محمدعلی محلاتی معروف به حاجی سیاح از سفرنامه نویسان دوره قاجاریه است. از او دو اثر به نام‌های " سفرنامه حاج سیاح " و " خاطرات حاج سیاح " در حوزه سفرنامه نویسی، به جای مانده است. حاج سیاح وقایع دوران سفر خود را به اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق از جمله هندوستان را شرح داده است.

خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت مربوط به عصر مشروطیت ایران است.این خاطرات، از بازگشت حاج سیاح به ایران در ۱۲۹۴ ق آغاز می‌شود و بارویدادهای ۱۳۲۷ ق و ماجرای فتح تهران پایان می‌یابد و جمعاً حوادث ۳۴ سال قمری را در برمی‌گیرد.

کتاب، آمیزه‌ای است از سفرنامه، خاطرات، گزارش اوضاع سیاسی - اجتماعی و توصیفهای تاریخی که از دو بخش اصلی و تا اندازه‌ای متفاوت تشکیل می‌شود: بخش اول تا ۱۳۱۱ ق و ماجرای پناهنده شدن به سفارت که بیشتر سفرنامه و خاطره‌نویسی است؛ و بخش‌دوم تا ۱۳۲۷ ق که بیشتر تاریخ نگاری است.

یادداشتهایی که به صورت کتابی تقدیم خوانندگان گرامی می شود با ورود به بندر بوشهر در روز ۱۴ رجب ۱۲۹۴ قمری برابر با سوم مرداد ۱۲۵۶ شمسی که ۳۰ سال از سلطنت ناصرالدین شاه می گذشت شروع شده و تا ماه های اول سلطنت احمد شاه ادامه می یابد و پس از آن بواسطه بعضی ملاحظات از اجتماع کناره گرفته و به گوشه عزلت پناه می برند زیرا از بسامان رسیدن کار مملکت ناامید شده و اوضاع را به منوال سابق می بینند.

نگارنده‌ به مدت هجده سال از ایران دور بوده، در آمریکا و اروپا و هند و شرق ِ دور سیاحت می‌کرده، تا آن که دلتنگ ِ خانواده شده، به ایران بازمی‌گردد. او شرح سفرهای خود را در کتاب ِ دیگری به نام «سفرنامه‌ی حاج سیاح» به نگارش درآورده :

...قحط اشرار شده کسی را باقی نگذاشته است لکن این نظم شخصی است و با حضرت اقدس والا هست و با رفتن تان می رود". فرمود: "غیر از سر بریدن و دست و پا بریدن و شکم پاره کردن بخرج ایرانی نمی رود" گفتم: از تربیت نباید غفلت کرد و این افعال ناشایسته از جهالت ناشی می شود اگر از کوچکی مردم را تربیت و قبح این اعمال را خاطرنشان کنند مردم خود ترک این کارها میکنند" فرمود:" بتو نصیحت میکنم در ایران حرف تمدن بزبان نیاور که برای تو خطر جانی دارد