جنبش نقطویه

نویسنده: علیرضا دکاوتی قراگزلو
ناشر: ادیان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

 مجموعه مقالات حاضر به معرفى چگونگى پیدایش و ارزیابى نقش و کارکرد جنبش نقطویه و پیش‌درآمد آن، «حروفیه»، پرداخته است. زمینه‌هاى فرهنگى و اجتماعى پیدایش نقطویه و پسیخانى یا واحدیه، و عقاید و باورها، شخصیت‌هاى بنیانگذار و مؤثر و آثار و منابع آنان مطالبى است که در این مجموعه مورد توجه قرار گرفته است. باتوجه به اینکه اطلاعات مربوط به این جنبش، در آثار گوناگون و گاه در غیر مواضع خود پراکنده است و آگاهى‌هاى استوار و بى‌سائبه درباره آن، دست‌کم در حوزه قلمرو فارسى‌زبانان کم است، امید مى‌رود انتشار این مجموعه در برطرف کردن خلأهاى موجود مفید باشد 

در اثر حاضر، مؤلف محترم کوشیده تا هرآنچه را در مآخذ مختلف و به‌صورت پراکنده درباره نقطویان (و حروفیه) آمده است گردآورى کرده، آنها را تحت عنوان تازه‌ها در اختیار مشتاقان مباحث فرقه‌شناسى و ادیان قرار دهد. پدید آمدن این فرقه در قرن نهم هجرى در ایران و به دنبال آن، روى کارآمدن صوفیان اردبیل و پیش از آن پدید آمدن فرقه مشعشعى و نوربخشى و غیره، حکایت از آن دارد که سرزمین ایران، آبستن شکل‌گیرى این قبیل عقاید و افکار بوده و است؛ به‌ویژه که به دنبال آن، جریان شیخى‌گرى و بابى‌گرى هم در قرن سیزدهم هجرى در ایران پدید آمد و باز نشان داد که ایران‌زمین به دلیل برخى از سنت‌هاى فکرى موجود در آن و همچنین با سوءاستفاده از برخى از آموزه‌هاى شیعى در زمینه ولایت و مهدویت، همواره ممکن است بسترى براى پدید آمدن این قبیل گرایش‌هاى غالى و انحرافى باشد، گرایش‌هایى که اغلب در پوشش عرفان، یا به تعبیر مؤلف محترم این اثر «عرفان‌بافى»، تلاش مى‌کنند تا حس معنویت‌گراى انسان ایرانى را که بخش عمده ادبیاتش غزل است، به سوى خود جذب کنند. همچنین در این اثر، پیوند میان برخى از مذاهب و نگره‌هاى مذهبى موجود در هند با آنچه در ایران بوده یا پس از آن پیوند پدید آمده، مورد توجه قرار گرفته است 

 نقطوى‌گرى شاخه الحادى حروفیه بوده است، با عقاید مادى - تناسخى و ظاهراً گرایشى به آزادى اخلاقى که نزد ردّیه‌نویسان به اباحى‌گرى و هرزگى تعبیر شده است. عناصر ایرانى قدیم و شعوبى در این آیین به چشم مى‌خورد؛ همچنان‌که پارسى‌گرایى و عجم‌ستایى محمود پسیخانى هم آشکار است. محمود پسیخانى (متوفاى 831ق) بنیان‌گذار این نحله از شاگردان فضل اللّه نعیمى (بنیان‌گذار حروفیه) بود و به سبب «انانیت» مردود استاد گشت و در مقابل حروفى‌گرى وى نقطوى‌گرى را بنیاد گذاشت. تا آنجا که منابع موجود نشان مى‌دهد، این فرقه مدت‌ها مخفى بوده و اثر و خبرى از آن نبوده است، تا آنکه تقریباً پس از یکصد سال با حضور «محمودیان» یا همان نقطویان و پسیخانیان در حلقه مریدان شاه طاهر انجدانى پیشواى اسماعیلى معاصر شاه اسماعیل اول صفوى مواجه مى‌شویم. شاه طاهر را متهم مى‌داشتند به اینکه «ملحدان و چراغ‌کشان و محمودیان و زندیقان بر او مجتمع گشته‌اند

فهرست

 1. جنبش صفویه میان تشیع و تصوف
 2. حروفیه در عصر تیمورى
 3. نگاه تازه‌اى به منابع نقطویه
 4. نگاهى دیگر به نقطویه
 5. آگاهى‌هاى دیگر از آیین نقطویه
 6. آیین نقطویان از نظرگاه فلسفى
 7. دهدار شیرازى و نقد عقاید نقطویه
 8. نقطویه در تاریخ و ادب
 9. تأویل و تناسخ و بقایاى آیین نقطوى
 10. تناسخ و نحله‌هاى شعوبى متأخّر
 11. تحلیل کتاب «مفاتیح الغیوب»
 12. تناسخ نقطویه و کتاب «میزان» محمود پسیخانى
 13. از کلمات و کلام محمود پسیخانى در کتاب «میزان» 
 14. سیرى در مطالب «میزان» محمود پسیخانى