جذوات ؛ رساله فلسفی

نویسنده: محمد بن محمد میرداماد
ناشر: بهنام
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 200
اندازه کتاب: رقعی کالینگور - سال انتشار: 1349 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه بیرونی کتاب لک مختصری دارد

مروری بر کتاب

گراور از روی نسخه سنگی

این کتاب که یکی از مهمترین کتاب‌های فلسفه اسلامی است در کتاب «اسفار» ملاصدرا تأثیر فراوانی گذاشته است.یکی از متنفذترین شخصیت‌های حوزه فلسفی اصفهان، محمدباقر داماد، مشهور به میرداماد است، او و شاگردش ملاصدرا را باید بزرگترین حکمای این عصر دانست.

در عهد شاه عبّاس صفوی، مشاهیر علمای هندوستان در رابطه با بحث «تجلّی» و آیۀ شریفۀ «فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسى‏ صَعِقًا فَلَمَّا أَفاقَ قالَ سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنينَ‏» (الأعراف: 143)، با این پرسش مواجه شدند که چگونه در هنگام تجلّی حضرت حقّ، طور سینا بسوخت؛ امّا پیکر حضرت موسی (ع) آسیبی ندید؟

صورت این پرسش به صورت مکاتبه‌ای به ایران و دربار صفوی ارسال شد و گروهی از علماء همچون شیخ بهائی، میرداماد، خواجه سلطان‌محمّد نوّاب و نصیرالدین محمّد امامی تنکابنی، در مقام پاسخ به این سؤال برآمدند. میرداماد که می‌دانست افاضل عصر در حلّ معاقد و کشف مطاوی این مسئله نکتۀ دلپذیر فراهم نیآورده‌اند، مبسوط‌ترین پاسخ‌ را به پرسش مذکور به قلم آورده، آن را «جذوات و مواقیت» نام نهاد.

وی در مقدّمۀ کتاب آورده است:
«…و همانا که این جذواتِ طورسینای حکمت، و قبساتِ انوار ملأ اعلای معرفت که در این طورسینای عبّاسی، مقتبس و مختلس شده است… اِرَمی است قدسی، و عالمی است عقلی… که در فنون علوم حقیقیّه ـ بعون اللّه تعالی و حسن توفیقه ـ پرداخته، و در اطراف و آفاق عالم منتشر آمده است.»

میرداماد در این اثر تفسیری و فلسفی، به علم حروف، اعداد و اوفاق نیز پرداخته و آراء برخی همچون صائن‌الدین ابن‌تُرکه را مورد نقد قرار داده است. جذوات شامل دیباچه‌ای دربارۀ علّت و انگیزۀ تألیف کتاب و 12 «جذوه» که در واقع به عنوان مبادی و مقدّمۀ بحث به شمار می‌آیند و 35 «میقات» که مقاصد اصلی کتاب را  تشکیل می‌دهند، می‌باشد.

مهم‌ترین مباحثی که در جذوه‌ها مطرح شده‌اند، عبارتند از: «مراتب طولی و عرضی موجودات در عالم هستی»؛ «اولیّت و آخریّت حقّ متعال»؛ «اسامی و مراتب عالم مجرّدات و عالم مادّه»؛ «نسبت عالم کبیر با عالم صغیر»؛ «حقیقت کسوف و خسوف عقلی»؛ «ترتیب صوادر و اسامی آن‌ها در لسان شرع»؛ «حقیقت عدد و مراتب و ویژگی‌های آن»؛ «حقیقت حرف و ارتباط حروف با اعداد و اعیان خارجی»؛ «مراتب حروف» و … .

در میقات‌ها نیز به مباحثی چون «ملاک افاضه و مناط ایجاد هویّات»؛ «مقولات و اجناس عالیه»؛ «تطبیق حروف کتابی و کلامی بر مراتب وجودات»؛ «مدلول اصول مراتب اعداد و برخی از حروف»؛ «اقسام وحدت»؛ «مراتب و ادوار حروف» و … پرداخته شده است....

میرداماد بیش از هرکس دیگری در احیای فلسفه ابن‌سینا و حکمت اشراقی در زمینه تشیع و فراهم ساختن زمینه(مناسب) برای اثر جاودان و ماندگار ملاصدرا (یعنی اسفار اربعه) نقش داشته است. میرداماد بیش از هرکس دیگری در احیای فلسفه ابن‌سینا و حکمت اشراقی در زمینه تشیع و فراهم ساختن زمینه(مناسب) برای اثر جاودان و ماندگار ملاصدرا (یعنی اسفار اربعه) نقش داشته است.

او که نواده محقق کرکی و از اولاد خاندان شیعی برجسته‌ای بود، به بهترین نحو ممکن تحصیلات خود را در همه رشته‌های علوم دینی به پایان برد. مشهورترین معلم او «شیخ حسین‌بن‌عبدالصمد عاملی» پدر «شیخ بهایی» بود که بعدها نزدیکترین دوست و همکار او در دربار صفوی شد. میرداماد در احیای آنچه که خود با عنوان فلسفه ایمانی یا حکمت انبیا در برابر فلسفه عقل‌گرایانه یونانی از آن یاد کرده، جهد بلیغ روا داشته است. پس از ارسطو و فارابی، او به معلم ثالث ملقب گشته است.