تکامل فئودالیسم در ایران

نویسنده: فرهاد نعمانی
ناشر: خوارزمی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 500
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1358 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : عالی ~ درحد نو

مروری بر کتاب 

جلد اول

کتاب تکامل فئودالیسم  ، با استناد بر حدود 600 اثر تاریخی، اقتصادی یا تحقیقات انجام شده (داخلی و خارجی) درباره سیر تکامل جامعه ایران قبل و بعد از فئودالیسم و تکامل و تحولات آن، بررسی کرده است. در مطالعه سیر تکاملی این پدیده در ایران زحمت زیادی کشیده و تا حد امکان منابع و ماخذ در دسترس را دیده و از آنها بهره برده است. 

در اواخر دوره اشکانیان روابط مبتنی بر برده داری از بین رفتن و روابط مبتنی بر فئودالیسم به تدریج جایگزین آن شد. روند تکامل روابط فئودالی در ایران از زمان ساسانیان شروع شد در این دوره بردگان آزادی خود را بدست آوردند و از آنجا که ابزار تولیدی در اختیار نداشتند بر مبنای روابط تولید جدید در اراضی مالکان بزرگ به کار پرداختند و جماعت های روستایی که دارای زمین های اشتراکی بودند تسلط زمین داران بزرگ قرار گرفتند، روابط فئودالی در  دوره مغول به علت کاهش جمعیت و بهره  کشی بیشتر از جمعیت کم به اوج تکامل خود رسید. این روابط تا زمان اصلاحات ارضی ادامه داشت و با اصلاحات ارضی دوره  تاریخی فئودالیسم به پایان رسید.

در زمان ساسانیان بخش وسیعی از اراضی مالکی در دست خاندان های بزرگ اشکانی و ساسانی و اشراف بود و در کنار مالکان بزرگ مالکان کوچکتری بنام دهقان هم وجود داشتند آنها نجبای درجه دوم این دوره بودند و اداره امور محلی را به صورت موروثی در اختیار داشتند، در زمان اعراب به تدریج املاک خصوصی ایرانیان به ملک خصوصی اعراب تبدیل شد. در زمان سلجوقیان به رغم گسترش اقطاع داری، اراضی مالکی وجود داشت و مالکیت خصوصی به رسمیت شناخت شده بود، در زمان مغولان به رغم ضبط زمین ها توسط ایلخانان و دیوانیان یکی از خصایص بارز این دوره افزایش املاک شخصی بوده است. ظاهراً پاره ای از ماموران کشوری و لشکری اراضی اقطاعی، سلطنتی و وقفی را به ملک شخصی مبدل کردند، در دوره صفویه نیز مالکیت خصوصی به رسمیت شناخته شده بود و افراد نسبت به املاک خود از حق کامل مالکیت برخوردار بودند و می توانستند آنها را بفروشند و یا وقف کنند. مهمترین تغییری که در دوره صفویه در ترکیب مالکان خصوصی بوجود آمد افزایش مالکان روحانی بود.

در مرحله نخست، مهم ترین ویژگی و مشخصه هر سیستم اقتصادی چه برده داری، چه فئودالیسم و چه سرمایه داری نوع و شیوه  مالکیت بر وسایل تولید است.  در مرحله بعد چگونگی روابط تولیدی است. (چگونگی تولید وتوزیع درآمد، رانت، بهره یا سود)  یعنی شیوه بدست آوردن رانت، بهره وسود از این مالکیت چگونه است؟ سه نوع رایج رانت در سیستم های  فئودالی که در ایران هم رایج بوده است، عبارت از: بیگاری برروی زمین خاص اربابی، رانت جنسی و رانت نقدی یا پولی است. خواه این سیستم در اروپا  یا آسیا ویا افریقا باشد، ایران باشد یا فرانسه. تکلیف کار در این دو مرحله  وشیوه دریافت رانت تعیین میشود. و الا هرجا صبغه و رنگ و بوی محلی خاص خود رادارد.  

مالکیت وسیله مهم تولید یعنی زمین در ایران بیش از هزار سال در دست طبقه زمیندار  است .شما هر ترم، کلمه یا لغتی را میخواهید روی این طبقه بگذار ید. در نقاط مختلف دنیا آنها را با کارکرد مشابه به نام های گوناگون میخوانند مانند: خان ها، بیگ ها، اربابان، امیران، سرداران، زعما، خواجه ها، پاشاها، راجه ها، شیخ ها،  صاحب ها، دهقانان، واسال ها، کنت ها، لرد ها یا فئودال ها که در حقیقت مالک وصاحب زمین اند و در ایران مرکب بوده اند از شاهان، والیان، اشراف سلطنتی، شاهزادگان، سرداران، تیولداران، خان ها، ایل بیگ ها، کلانتران، رؤسای ایلات وعشایر وطایفه ها  موقوفه داران و روحانیون بزرگ