تواریخ شیخ اویس

نویسنده: ابوبکر قطبی اهری نجم,ایرج افشار
ناشر: ستوده
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 506
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1 

تواریخ شیخ اویس یا تاریخ شیخ اویس نام کتابی است تألیف ابوبکر قطبی اهری "نجم" که به نام و در تاریخ اویس چوپانی نوشته شده است. تنها نسخه این کتاب در کتابخانه لیدن و پیش از این، تنها بخش جلایریان و چوپایانیان آن به صورت عکسی توسط فان لون چاپ شده بود. بخش مغولان آن نیز به روسی ترجمه و انتشار یافته بود. اهمیت این کتاب استفاده از متون کهن از یک سو، و گزارشی است که از روزگار خود به دست داده و به مناسبت اهری بودن، تسلط خاصی به اوضاع آذربایجان و اران داشته و از این جهت متنی قابل اهمیت ارائه کرده است. به همین دلیل است که بر اساس این کتاب می توان دقیقا کاربردهای اسامی جغرافیایی مثل آذربایجان و اران و شروان و نخجوان و ... را به دست آورد. این یکی از فواید مهم جغرافیایی این متن است.

اهمیت این کتاب استفاده از متون کهن از یک سو، و گزارشی است که از روزگار خود به دست داده و به مناسبت اهری بودن، تسلط خاصی به اوضاع آذربایجان و اران داشته و از این جهت متنی قابل اهمیت ارائه کرده است. به همین دلیل است که بر اساس این کتاب می توان دقیقا کاربردهای اسامی جغرافیایی مثل آذربایجان و اران و شروان و نخجوان و ... را به دست آورد. این یکی از فواید مهم جغرافیایی این متن است.

مولف در مقدمه بر فارسی نویسی خود تأکید کرده و با اشاره به این که ابتدا این اثر را ادبیانه، یعنی با استفاده از کلمات و ترکیبات عربی نوشته، می‌نویسد: چون تأمل کرد که عوام را فهم به آن نرسد، و از آن حظی در نیابد در سبک پارسی صرف کشید و از لغات و عربیات اجتناب نمود تا خاص و عام را بر سبیل ارادات خود از آنجا بهره‌ای باشد».

دکتر ایرج افشار در مقدمه از فواید رسمی الخطی کتاب یاد کرده و افزون بر آن به دلیل مُعرب بودن کتاب، شماری از فواید آوایی یا به عبارتی طرز تلفظ برخی از کلمات را در آن روزگار مورد بحث قرار داده و فهرستی از آنها را ارائه کرده است.بخش مغولان این اثر از اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای هر یک از سلاطین مغول، شرح حال کوتاه نوشته شده است.
کتاب دقیقا یک متن تاریخی یعنی تاریخ سیاسی و حکومتی است و اشارات متفرقه آن بسیار اندک است. به علاوه به هیچ روی جنبه ادبی سنگین مانند برخی از متون مشابه ندارد و به راحتی قابل فهم است.