تاریخ افضل

نویسنده: افضل الدین کرمانی
به کوشش: مهدى بیانى‏
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 160
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1326 - دوره چاپ: 1 

کمیاب  - کیفیت : درحد نو
 

مروری بر کتاب 

یکى از مهمترین تواریخ فارسى و ایران که ظاهرا نسخۀ کامل آن از میان رفته است، کتاب «بدایع الازمان فى وقایع کرمان» تصنیف «افضل الدین ابو حامد احمد بن حامد کرمانى» مؤلف کتاب «عقد العلى للموقف الاعلى» مى‌باشد و در تنها مأخذى که تصریحا از آن ذکر شده «تواریخ آل سلجوق» تألیف «محمد بن ابراهیم» و در جائى که تلویحا نامى از آن رفته «سمط العلى للحضره العلیا» تصنیف «ناصر الدین بن منتجب الدین منشى کرمانى» است.

متأسفانه نسخۀ مدون این کتاب از دست ها بیرون رفته و کم‌کم از خاطرها فراموش شده است؛ در صورتیکه، در سلسلۀ تواریخ ایران بایستى این تصنیف را در صف اول اهمیت قرار داد؛ که هم سند منحصر قدیم وقایع سلاجقۀ کرمان، و هم انشاء ادیب دانشمند و مورّخ زبردستى، چون افضل الدین مى‌باشد.
اطلاع از وجود اصل این نسخۀ نفیس و بدست آمدن جزئى از آن تاریخ، مژده‌اى است به علاقه‌ مندان تاریخ و ادبیات و تاریخ ادبیات ایران و جاى شک نیست که، یافتن تمامى این درّ گرانبهاى گم‌شده در ویرانه‌هاى فراموشى، شایسته خدمتى است.

اینک ناچیز نگارنده می تواند مژده دهد که این گوهر گرانبها و درّ یکتا، آنچنان که مى‌پندارند، بکلى از میان نرفته و می توان با قلبى مطمئن و ضرسى قاطع، ادعا کرد که قسمت اعظم نزدیک به تمامى متن بدایع الازمان و اخبار سلاجقۀ کرمان و جانشینان ایشان تا وقایع سال ۶٠۶ هجرى قمرى بقلم و انشاء شخص افضل الدین کرمانى موجود و بطور غیر مستقیم و با واسطه امروز در دست ماست....

بدایع الازمان فى وقایع کرمان (تاریخ افضل)، نوشته افضل‏الدین ابوحامد احمد بن‏حامد کرمانى، فرآورده مهدى بیانى‏ این کتاب که در پایان سده ششم هجرى نوشته و به تاریخ افضل معروف شده و به گمان در ۶٠۶ هجرى پایان یافته است، اطلاعات گسترده اى درباره جغرافیاى کرمان و بخش‏ هاى گوناگون آن دربردارد و با توصیف بناهاى شهرهاى مهم آن سامان، به روایت چکیده اى از تاریخ آنجا از دوران پیش از اسلام و فتح شدنش بر دست مسلمانان و روزگار چیرگى آلصفار و آلالیاس و غزنویان و دیالمه آلبویه و سلجوقیان قاوردى بر آن می پردازد و از انقلاب هاى مردم کرمان پس از سلجوقیان و تسلط ملک دینار و عجم شاه و فرخ‏شاه، پسران ملک دینار و تسلط ملوک شبانکاره و اتابکان فارس و عاملان خوارزمشاهیان بر کرمان نیز گزارش مى‏ دهد.

این اثر را از منابع ویژه تاریخ کرمان میتوان برشمرد و بر پایه درونمایه جامع التواریخ حسنى و تاریخ آل سلجوق گمان زد که دو مقاله و یک خاتمه (مقدمه) یا یک مطلب و یک خاتمه داشته باشد، اما افسوس که مقاله نخست از این تاریخ در دست نیست. بارى، نویسنده هر یک از گزارش هاى خود را با نثرى شیوا زیر عنوان «گفتار» مى‏ گنجاند. نثر فارسى در روزگار صفویان، از دید روانى، استوارى و شیوایى در پست ترین مراحل راه می پیمود و از اینرو، بسیار بسیار دور می نماید که در این دوره، استوارترین ترکیب ها در قالب زیباترین الفاظ ریخته شده و نثرى چنین متین و دلپسند و دور از تعقید و تکلف از زیر قلم نویسنده اى چون محمد بن ابراهیم بیرون آمده باشد. نگاهى گذارا به عبارات هایى که بى‏ گمان، از آن محمد بن ابراهیم است - که شمارشان بسیار نیست - و مقابله آنها با الفاظ و عبارات بدایع الازمان، اهل فن و ذوق را بدین باور میرساند که تفاوت میان این دو انشا (نثر)، از زمین تا آسمان است.