تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان

نویسنده: علی اصغر شعردوست
ناشر: علمی و فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 613
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

به عقیده اکثر محققین ادبیات، ادبیات نوین تاجیک از آثار احمد دانش، بنیان گذار جنبش معارف پروری و از نیمه دوم سده 19 میلادی آغاز می شود. تأثیر این روشنگری بزرگ آسیای میانه، بویژه اثر سترگ او «نوادر الوقایع»، آشکارا در شکل گیری افکار و آثار پیروان او و به ویژه بنیان گذار ادبیات شوروی تاجیک، صدرالدین عینی نمایان است. اما دقیقا زمانی که پس از قرنها هویت ملی ملت ستم کشیده تاجیک به رسمیت شناخته شد، در همان زمان اتفاقی شوم افتاد که سرنوشت ادبیات را دگرگون کرد.

در سال 1924م. همزمان با تأسیس جمهوری خودمختار تاجیکستان دیکتاتور مطلق العنان شوروی، یعنی استالین به قدرت رسیده بود. این حادثه شوم تاریخی باعث شد تا افکار و آثار کسانی مانند صدرالدین عینی و پیروان او که با باری از تجربه نسل گذشته خود طلایه داران نظم و نثری می گشت که می توانست شکوفایی بی نظیری به همراه داشته باشد، گرفتار تقید و چارچوبه تنگ سوسیالیسم گردد. از این پس ادبیات سفارشی شد و تنها «برای سوسیالیسم» و «کارگر و دهقان» بود که مفهوم می یافت. فخامت کلام والای کسانی مانند احمد دانش، عبدالرئوف فطرت، شمس الدین شاهین، منظم، صدر ضیا، بهبودی و دیگران، دیگر نه ارزشی داشت و نه مجوزی برای بیان. ادبیات تنها برای کارگر و دهقان بود که بایستی به زبان «ساده» و «عامه فهم» نوشته شود.

از این رو، نویسنده و شاعر مجبور بود زبان خود را تا حد عوام فرود آورد و مانند کارگر بیندیشد و بنویسد! همین امر باعث شد تا سیل لغات و اصطلاحات عامیانه وارد زبان ادبی شود و تا حدود زیادی از فخامت و بلاغت آن کاسته شود. در دهه 1930 میلادی، زمانی که تاجیکستان نو تأسیس می رفت تا از ثمره درخت پربار ادبیات نسل گذشته استفاده کند، باز هم دو حادثه اسف بار تیشه بر ریشه آن کوبید. دو بار تغییر خط تاجیکان از فارسی به لاتین و سپس از لاتین به سریلیک در این دوره ضربه ای بود که میان نسل گذشته و نسل نوین فاصله انداخت.

ترور مدهش استالین در این دهه و کشتار دسته جمعی رجال سیاسی و اربابان علم و ادب در این دوره که به قولی بیش از بیست میلیون نفر قربانی شدند، مزید بر علت شد. از این زمان به بعد ادبیات مسیر دیگر یافت و اگر تلاش و مساعی بزرگمرد ادبیات ملی تاجیک، صدرالدین عینی برای به رسمیت شناختن تاریخ و تمدن و فرهنگ و ادب هزار ساله گذشته تاجیکان نبود، شاید ادبیات نوین تاجیک به گونه ای که شاهد آن هستیم نیز شکل نمی گرفت. صدرالدین عینی با تألیف اثر جاودانه خود، «نمونه ادبیات تاجیک» توانست حلقه وصلی میان نسل های گذشته و نوین ادبیات تاجیک باشد و همین امر کافی بود تا ارتباط میان بزرگان گذشته و معاصر همچنان پایدار بماند.