اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن

نویسنده: نجیب مایل هروی
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 493
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1372 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب

سماع نامه های فارسی 

سماع در لغت به معنی شنیدن، شنوایی، آواز، سرودن، غنا (آواز طرب انگیز) و هر آواز خوشی است که گوش از آن لذت ببرد. اما سماع در اصطلاح صوفیه عبارت است از وجد و سرور و پای کوبی و دست افشانی به صورت انفرادی یا جمعی با آداب و تشریفاتی خاص.

سماع کامل چهار عنصر دارد: شعر، آواز، موسیقی و حرکت موزون بدنی. ابزار موسیقی آن، گاهی ساده، مانند «نی» و گاهی متنوع چون «طبل»، «رَباب»، «دایره» و... است. محافل سماع در طول تاریخ، قبض و بسط ها و دگرگونی های زیادی به خود دیده است و از مراسم ساده آغازین، تا محفل های پررزق و برق و سرشار از ساز و آواز و همراه با تشریفات فراوان، گسترش داشته است.

تعیین تاریخی دقیق برای پیدایش سماع کاری مشکل است، اما می توان گفت تقریبا از آغاز پیدایش تصوف نوعی از سماع نیز وجود داشته است. آن چنان که از متون تاریخی، به خصوص نوشته های صوفیان برمی آید، سماع در قرن سوم هجری (دست کم در نیمه دوم آن) در میان اهل تصوف تا حدودی شایع بوده و در قرن چهارم و پنجم به عنوان نشانه و علامت ویژه صوفیان شناخته می شده است.

سماع نزد متشرعان، فقها و اهل حدیث، حلال و مباح نبود، مگر در مواردی استثنایی؛ در واقع علما وقتی به این موضوع می پرداختند آن را به عنوان غنا تلقی می کردند و غنا نیز به طور کلی حرام بود. از لحاظ اجتماعی نیز موسیقی، صرف نظر از استفاده ای که حکما و اطبا از آن می کردند، یا وسیله ای بود برای اهل طرب در دربار امرا و سلاطین و یا وسیله ای بود برای لهو در نزد بعضی از عوام.
در هر صورت موسیقی، به خصوص آن گونه که درباریان از آن استفاده می کردند، جنبه غیرمعنوی و غیردینی داشت و متشرعان، به ویژه اهل حدیث، با نظر انتقادی به آن می نگریستند. صوفیه اولین کسانی بودند که سعی کردند از قرن سوم به بعد موسیقی (و همچنین به لحاظی هنر شاعری) را به میان مردم آورند، مردمی که به شرع و شریعت مقید بودند.
برای این منظور، می بایست دو کار انجام دهند، یکی اینکه اثبات کنند که سماع مطلقا حرام نیست، بلکه در شرایطی می تواند مباح باشد، و دیگر اینکه در شرایطی می تواند مستحب و حتی واجب باشد. به عبارت دیگر، صوفیه می خواستند نشان دهند که موسیقی و سماع می تواند مانند ذکر، شیوه ای باشد برای ترقی معنوی و روحی.