الفهرست

نویسنده: محمدبن اساق بن ندیم
مترجم: محمدرضا تجدد
ناشر: ابن سینا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 750
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1343 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : صفحات درحد نو _ نو ؛ لبه عطف رویی کتاب احتیاج به چسب زدن دارد

مروری بر کتاب

کتاب شامل مقالاتی درباره کتاب‌ها و خطوطِ دوره ساسانی است.همچنین، مرجع بسیار درخوری است در مورد مانی و آیین مانی.این کتاب را فهرس العلوم نیز نامیده‌اند.

یکی از معروفترین، قدیمیترین و جامع ترین فهرست ها در شناخت آثار علمی اسلامی قرون اولیه اسلام، فهرست ابن ندیم است که در دوران شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی، و در مرکز خلافت اسلامی «بغداد» در قرن چهارم هجری نوشته شده است و نام بسیاری از آثار علمی چهار قرن را برای آیندگان ثبت و بسیاری از دانشمندان فنون مختلف اسلامی اعم از فنون و علوم دینی و غیر دینی را معرفی نموده است.

اهمیت این کتاب در حدی است که اگر وجود آن را نادیده انگاریم و آن را از قائمه آثار اسلام، حذف کنیم، خسارت جبران ناپذیری در قلمرو فرهنگ اسلامی به وجود می‌آید و رابطه ما با بخش اعظم فرهنگ و علوم اسلامی قرون اولیه اسلام، قطع می‌شود. کما اینکه شرح حال شخصیت معروفی مانند «جابر بن حیان» و آثار گرانبهای او تنها از این فهرست به دست می‌آید.یک نظر اجمالی به ابواب و فصول و به فهرست این کتاب، جامعیت و گسترش محتویات آن را ثابت می‌کند و به طور قطع، آگهی ما از بخش عمده این مطالب، منحصر به همین کتاب است.

یکی از مزایای بارز این کتاب، وسعت نظر و بی طرفی و روشنفکری نویسنده آن است که نسبت به همه مذاهب اسلام و همه فرقه‌های اسلامی دیدگاه وسیعی داشته و با علمای مذاهب گوناگون همعصر خود رابطه و گاهی دوستی داشته، آثار هر مذهب را از جمله کتابهای معتزله و اهل حدیث، اهل سنت و شیعه بخصوص شیعه امامیه را معرفی کرده است، همچنین نظر خود را به علوم دینی و آثار کتب مذهبی محدود ننموده، بلکه همه فنون و علوم از جمله موسیقی و غنا و مغنیان مشهور و ارباب علوم غریبه را مد نظر داشته است.یکی از استادان او ابوالفرج اصفهانی صاحب کتاب معروف اغانی است که جا به جا از او روایت می‌نماید. همین دیدگاه وسیع ابن ندیم است که کتاب او را تا این حد مورد اهتمام غربیها و دانشمندان عصر ما قرار داده است.

نکته دیگر: گویا ابن ندیم این کتاب را برای یکی از بزرگان نوشته است در اول کتاب می‌گوید: «النفوس (أطال الله بقاء السید الفاضل) تشرأبالی النتایج...» و نیز در ص92 می‌گوید: «و نسأل الله البقاء لمن صنفنا له و لنا فی عافیه و أمن و کفایه...»

فهرست

مقالات دهگانه کتاب
سه فن در علماء نحو و لغت
دو فن در شعر و شاعران
پنج فن در کلام و متکلمان
هشت فن در فقه و فقیهان و محدثان
سه فن در فلسفه و علوم قدیم
سه فن در اسمار و خرافات و عزائم و سحر و شعبده
و...