الایضاح عن اصول صناعة المساح

نويسنده: ابو منصور عبدالقادربن طاهر تمیمی
مترجم: ابوالفتوح اصفهانی
به کوشش : علی اوجبی
ناشر: كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامی
زبان كتاب: فارسی - عربی
تعداد صفحه: 170
اندازه كتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

درباره فن مساحت

آنچه پیش رو دارید، دو رساله است در هندسه (یکی به عربی با نام «الانصایح عن اصول صناعه المساح» منسوب به «ابومنصور بغدادی تمیمی» و دیگری رساله در «علم مساحت» ترجمة «ابوالفتوح عجلی اصفهانی») و مباحثی که پیشینیان برای تقسیم اراضی به کار می‌بردند (که در اصطلاح «صناعت مسامح» نامیده می‌شد). آن‌گونه که نویسنده رسالة فارسی در سطرهای تخستین مدعی شده، این اثر برگردان فارسی رسالة الایضاح است که در اثنای مطالعه و بررسی آن دانسته شد که الایضاح از حیث کمیت و کیفیت با نوشتة فارسی دارای اختلافات فاحشی است.

از جمله این که الایضاح در مدخل خود، فصل مفصلی در بیان کلیات و مصطلحات اهل فن دارد، اما رسالة منقول فارسی بدون آن که در آغاز اشاره‌ای به این موضوع کرده باشد، بی‌مقدمه به ذکر مقیاس‌ها می‌پردازد، پس از آن نویسندة الایضاح از اشکال بسیط هندسی ( سه ضلعی، استوانه، قطاع، محزوط و..) یاد می‌کند، ولی در رسالة فارسی از مثلث، مربع و... سخن به میان می‌آید. عمده تفاوت دیگر، دربارة مساحت چندضلعی‌هاست؛ که در الایضاح در تعیین مساحت شکل مربع بر روش مهندسان هندی تکیه نشده اما در رسالة فارسی در این زمینه (مساحت مربع) از روش هندی‌ها بهره گرفته شده است. ضمن آن که در رسالة فارسی بیش از الایضاح، در مساحت اقسام مربع سخن به میان آمده است. نکتة قابل توجه این که، هدف هر دو نگارنده از نگارش این دو رساله، رفع احتیاجات مردم در عمل به احکام دینی و شرعی و انجام اعمال دیوانی بوده است...

از محل و سال ولادت مولف اطلاعي در دست نيست ؛ به طوري كه از نسبتش برمي آيد، احتمالاً در بغداد و در حدود 340 زاده شده و به همراه پدرش ، طاهربن محمد، به نيشابور رفته و در آنجا سكني گزيده است .بغدادي از قبيلة تميم بود، و بدين سبب او را تميمي نيز خوانده اند. طاهربن محمد (متوفي 383) خود اهل علم و حديث ، خوشنويس و بازرگاني ثروتمند بود .عبدالقاهر نزد استاداني چون ابواسحاق ابراهيم بن محمد اسفرايني * (متوفي 418)، فقيه شافعي و متكلم اشعري ، تحصيل كرد. از ديگر استادان او، از جمله استاد او در علم حساب ، نامي برده نشده است .

او از ابوعمروبن نجيد، ابوعمرو محمدبن جعفربن مَطر، ابوبكر اسماعيلي و ابواحمدبن عدي استماع حديث كرده ، و بيهقي و عبدالغفاربن محمدبن شيرويه از وي روايت حديث كرده اند. به ادعاي برخي ، بيشتر بزرگان و اهل نظر خراسان از شاگردان عبدالقاهر بوده اند كه از آن ميان مي توان ناصر مروزي و ابوالقاسم قُشيري را نام برد...