ابوریحان بیرونی

نویسنده: پرویز اذکائی
ناشر: طرح نو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 260
اندازه کتاب: رقعی لب برگشته - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ: 1

کیفیت : درحد نو ؛ برخی از سطور تعداد 20 صفحه کتاب علامت گذاری شده است

مروری بر کتاب

ابوریحان محمد بن احمد در حومه (بیرون) شهر کاث، مرکز امارت خوارزم، متولد شد و بدین سبب، او را «بیرونی» لقب داده‌اند. برخی عربی‌نویسان نظیر یاقوت حموی از او با نام خوارزمی هم یاد کرده‌اند اما جهت جلوگیری از اشتباه گرفته‌شدن او با دیگر دانشمند ایرانی اهل خوارزم، محمد بن موسی خوارزمی، از این نام کمتر استفاده می‌شود.ابوریحان بیرونی از سرآمدان دانشمندان تمدن اسلامی و جهان است. دانشی نبوده است که بیرونی در روزگار خود به نگاه کارشناسانه در ان ننگریسته و نظری بدیع ابداع نکرده باشد.

کتاب حاضر به رغم حجم اندک، گزارش و گزیده‌ای است از جهل اثر به‌جای مانده بیرونی که از گستردگی دانش‌های او در زمینه ریاضیات، علوم تجربی و علوم انسانی و حکمت نظری حکایت می‌کند. در عین حال خوانندگان کتاب با خلاصه تحقیقات و چکیده نظریات و نتیجه مطالعات ده‌ها تن دانشمند بیرونی سرشناس برجسته که با نقد و به گزینی گردآوری شده است؛ آشنا می‌شوند.

دکتر پرویز اذکایی فارالتحصیل رشته ایران‌شناسی دانشگاه منچستر بیش بیست و پنج سال است که به پژوهش و تحقیق درباره آراء و افکار بیرونی و آثار او اشتغال داشته و دارد. حاصل تحقیقات و تتبعات ایشان در این زمینه موجب تالیف چندین جلد کتاب و نگارش مقالات متعدد در دایره المعارف‌های معتبر داخل و خارج کشور بوده است. 

ابوريحان را بر خلاف جميع متقدمين كه بنا بر هيئت بطلميوس، قائل به سكون زمين بوده‌اند، در مسألۀ حركت أرض، قريحۀ نويني بوده كه هر كس در عبارات او تأمل كند ميداند كه: اختيار آن مذهب و سلوك آن طريقه را رغبتي تمام داشته است....

گويد: از أبوسعيد سجزي، اسطرلابي بسيط ديدم كه: از شمالي و جنوبي مركب نبود؛ و آنرا زورقي ناميدي. آن عمل مرا زياده پسند افتاد؛ وي را بسيار تحسين كردم. چه آن را بر اصلي قرار داده بود قائم به ذات. بنيان آن عمل و مدار آن صنعت، بنا بر عقيدت مردمي بوده است كه ارض را متحرك دانسته، و حركت شبانه روزي را به فلك منسوب ندانسته‌اند.قسم با جان خود كه آن عقيدت شبهه ايست كه تحليلش در نهايت دشواري است، و قولي است كه رفع و ابطالش در كمال صعوبت است.

مهندسين و علماء هيئت كه اعتماد و استناد ايشان بر خطوط مساحيه است، در نقض آن شبهت و رد آن عقيدت، بسي ناچيز و تهي دست باشند. هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقرير دليلي نتوانند نمود و اين معني مايۀ طعن ايشان نشود، زيرا كه حركت مرئيه را چه از ارض دانند و چه از سَما شناسند، در هر حال به صناعت ايشان زياني نرساند. و اگر دفع شبهت در حيز امكان آيد و در آن باب ياراي دم زدن باشد، به افكار و انظار طبيعيين فلاسفه منوط است.... ابوريحان در كتاب «تحقيق ما للهند» نيز راجع به مشكل حركت زمين بحث كرده است.

بیرونی که بر زبان‌های یونانی، هندی و عربی هم چیره بود، کتب و رسالات بسیار نوشت که شمار آن‌ها را بیش از ۱۴۶ عنوان، گزارش کرده‌اند که جمع سطور آن‌ها بالغ بر ۱۳ هزار است. او خود در سال ۴۲۷ ق، در ۶۵ سالگی، در رساله‌ای در بیان مولفات محمدبن زکریای رازی، تألیفات خود را نیز شرح می‌دهد و تعداد کتاب‌هایش را تا آن موقع ۱۱۳ عنوان می‌شمرد...
ابوریحان بیرونی ترازویی برای اندازه‌گیری وزن مخصوص جامدات و نیز تعیین مقدار طلا و نقره در اجسام مرکب اختراع کرد. این ترازوی دقیق برای این اندازه‌گیری‌ها به کار گرفته می‌شد
 چگالی‌سنج از دیگر اختراع‌های او می‌باشد.
سایر اختراع‌های او:
بدست‌آوردنِ سینوس یک‍درجه
قاعدهٔ تسطیح کُره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
چاه آرتزین؛ این کشف را به موسیوزله منسوب کرده‌اند اما در واقع از اکتشافت ابوریحان بوده و سال‌ها پیش در کتاب آثارالباقیه آمده بود.
حرکت خاصه وسطی خورشید
خاصیت فیزیک الماس و زمرد
جزر و مد رودها و نهرها
چشمه‌های متناوب
اشکال هندسی گُل‌ها و شکوفه‌ها
امکان خلأ
کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
رصد خسوف و کسوف
مقدار حرکت دوری ثوابت
تحقیق در تأسیس دولتِ ساسانیان
اطلاعات دقیق و کشف سلسلهٔ هخامنشیان
تصاعیف خانه‌های شطرنج
ساختن کره جغرافیایی
ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول ...
طرح نظریاتی دربارهٔ وجودِ قاره آمریکا