آفتاب معرفت

به اهتمام: سامیه بصیر مژدهی
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 557
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مجموعه مقالات درباره دکتر عبدالحسین زرین کوب 

همراه با نمونه آثار استاد

در بخش نخست این کتاب، مقالاتی چند از شخصیت‌های مختلف فرهنگی و ادبی درباره‌ی شخصیت و زندگی و آثار و احوال زنده‌یاد استاد عبدالحسین زرین‌کوب، فراهم آمده است و در بخش دوم کتاب، نمونه‌هایی از آثار، مقالات و اشعار دکتر زرین‌کوب گنجانده شده است.

دکتر قمر آریان؛ همسر دکتر زرین‌کوب : 

«عبدی یک انسان واقعی بود، پیش از اینکه یک دانشمند باشد. حال که به گذشته نگاه می‌کنم احساسی جز حیرت ندارم از این جهت که الان وقتی به فیش‌ها و نوشته‌های عبدی نگاه می‌کنم، فکر می‌کنم اگر یک انسان در این مدت عمرش، اگر یک ساعت از وقت او به هشت ساعت هم تبدیل می‌شد، نمی‌توانست این همه کار کند و از خود این مقدار مطلب به یادگار بگذارد؛ آثار چاپ شده‌اش جدا، در مورد چاپ نشده‌ها می‌گویم. اما همۀ این‌ها به کنار، من فکر می‌کنم این‌ها آن‌قدر اهمیت ندارد که انسانیت مهم است. عبدی یک انسان به تمام معنی بود.»

دکتر حسن احمدی گیوی : 

در مدت طولانی آشنایی و ارادتی که به خدمتشان داشتم و به محضرشان می‌رسیدم هرگز ندیدم از کسی بدگویی و عیب‌جویی کند و یا به ستایش کار و آثار خود بپردازد. استاد بدیع‌الزمان فروزانفر که نظر او درباره شخصیت اهل علم و ادب، در پیش اهل نظر، ملاک است و از بزرگان ادب کمتر کسی را قبول داشت، در یکی از روزها که در خدمت آن بزرگ بر مقابلۀ نسخۀ خطی و چاپی مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی مشغول بودیم، گفتند: «احمدی! دورۀ دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران تاکنون تنها چهار متخرج داده: دکتر علی اکبر فیاض، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، دکتر منوچهر مرتضوی و... (نام چهارمی را فراموش کرده‌ام). چون در نگاه من تردید یا تعجب خواند، گفت: «معین هم بد نیست ولی به پای این چهار تن نمی‌رسد.»

دکتر محمد استعلامی : 

«اگر به دنبال وجه مشترکی در میان تمام کتاب‌ها و مقاله‌های استاد زرین‌کوب باشیم، شاید بتوان گفت که این همه آثار گوناگون با مباحث و موضوعات متعدد، در یک نقطه به هم پیوند می‌یابد؛ در همۀ این کتاب‌ها و مقاله‌ها با یک معلم عاشق روبه‌رو هستیم که انگار هر چه آموخته برای این بوده است که به دیگران بیاموزد.

در بسیاری از موارد می‌بینیم که او خود را به جای خوانندگان می‌گذارد و حواشی و توضیحاتی را که شاگردان دیده و نادیدۀ او نیاز دارند بر اصل کتاب می‌افزاید و همین مسئولیت یک معلم عاشق است که در اوج شهرت استادی، باز او را به همکاری در تألیف کتاب‌های درسی دبیرستان‌ها می‌کشاند و یا کتاب سنگین نقد ادبی را با دستیاری برادرش دکتر حمید زرین‌کوب به صورتی درخور فهم جوان‌ها ساده و مختصر می‌کند. دریغ که آن معلم عاشق دیگر در میان یاران نیست.»

 استاد ایرج افشار : 

«حاصل عمر زرین‌کوب عبارت است از پانزده سال تدریس در دبیرستان‌های خرم‌آباد و بروجرد و تهران؛ چهل و دو سال تدریس در دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دیگر؛ چهل عنوان کتاب در قلمروهای نقد ادبی، تاریخ ادبیات، تاریخ ایران و اسلام، کلام و فلسفه و عرفان و نقل کتاب‌هایی از زبان‌های دیگر به فارسی؛ تعداد زیادی مقاله و خطابه (شاید چهارصدتا) که خوشبختانه اغلب آن‌ها به سلیقۀ خودش در مجموعه‌های شش‌گانه تجدید چاپ شده است؛ مدیریت روزنامه و مجله، همکاری در تألیف دایره المعارف‌های فارسی (ایران)، ایرانیکا (امریکا)، اسلامی (هلند)، بزرگ اسلامی (تهران) و تاریخ ایران کمبریج.

زرین‌کوب دارای شوقی وافر به آموختن و دریافتن، همتی بی‌وقفه به پژوهش و نمایاندن، قلمی توانا و نکته‌پرداز در نوشتن و بازنمودن، طبعی شیوا و گزیده در سخن‌سرایی (شعر)، بصیرتی گسترده در دستیابی به منابع و مآخذ، بالاخره زبانی مسلط و قدرتی کم مانند در تلفیق و آمیختن منطقی مطالب و عرضه کردن آن‌ها به‌طور وسیع به‌قصد بهره‌بری عموم بود. »

دکتر تقی پورنامداریان : 

«استاد زرین‌کوب مبدع نوعی تحقیق روایی و داستان‌گون است که در آن ظرایف هنر بیان داستانی و دقت تحقیق به هم آمیخته است، به‌طوری که خوانندۀ آثارش نه تنها در خلال مطالعه مطمئن می‌شود که یک اثر تحقیقی درجه اول را می‌خواند بلکه از هنر بیان و پرداخت داستانی آن به تناسب ذوق هنری خود محظوظ می‌شود. نوشتن مطالبی تحقیقی بر این شیوه مستلزم حضور همۀ اسناد و اطلاعات در ذهنی منظم است نه پراکنده بودن آن‌ها بر فیش‌ها و یادداشت‌های پراکنده که مراجعۀ مدام به آن‌ها سبب گسستگی سبک و سیاق بیان و جریان یکدست و هماهنگ نثر می‌گردد.»

دکتر محمدجعفر یاحقی : 

«در روزگار ما زنده‌یاد زرین‌کوب هم از زمرۀ مورخان ادیب و ادب‌شناسان تاریخ‌دان بود، که هر چند در نوشته‌های خود مرز هر یک از این دو قلمرو را نیک می‌دانست و حدود آن را به رسمیت می‌شناخت، با این حال به دلیل غور در هر دو زمینه و سعۀ دانش و آگاهی او در هر یک از این دو مقوله، وقتی تاریخ می‌نوشت نمی‌توانست یا نمی‌خواست نوشتۀ خود را به کلی از صبغۀ ادبی دور نگاه دارد، چنانکه نوشته‌ها و تحقیقات ادبی او هم از پرهیب و نگاه تاریخی پاک به دور نمانده است.

اگر بخواهم روشن‌تر و جزئی‌تر به این ویژگی در آثار قلمی استاد زرین‌کوب اشاره کنم، باید بر شکل روایی و دراماتیک و بیان فخیم و پرطنطنۀ استاد در آثار تاریخی و نگاه گذشته‌گرا و مبتنی بر تداوم زمانی و تاریخ‌نگارانۀ او در تحقیقات ادبی وی انگشت بگذارم و بیفزایم که این مشخصه هم در آثار نخستین و کارهای دوران جوانی ایشان دیده می‌شود وهم در آثار دوران پختگی و کمال. »

استاد عبدالحسین زرین‌کوب فرزند عبدالکریم در ۲۷ اسفند ۱۳۰۱ خورشیدی در بروجرد دیده به جهان گشود. خودش می‌گوید: سه روز از نوروز پیرترم. او تحصیلات ابتدایی خود را در همانجا به پایان رساند و اوقات فراغتش را صرف فراگیری علوم دینی کرد و ضمن تحصیل فقه، تفسیر و ادبیات عرب به شعر عربی هم علاقمند شد.

حوزه وسیع مطالعات زرین کوب در تاریخ، فلسفه، ادبیات، تصوف، عرفان و تاریخ ادیان خلاصه نمی شود، بلکه آشنایی با معارف قدیم و جدید، علوم اسلامی و روش های تحقیق نوین، فراگیری زبان های باستانی ایران از وی دانشمندی جامع الاطراف ساخت که این دانشمند خدمات ارزشمندی به فرهنگ و تمدن ایران و اسلام کرد. وی در خصوص تمدن اسلامی می نویسد: تمدن اسلام که وارث فرهنگ قدیم شرق و غرب شد نه تقلید کننده صرف از فرهنگ های گذشته بود نه ادامه دهنده محض: ترکیب کننده بود و تکمیل سازنده. دوره کمال آن که با غلبه مغول به پایان آمد دوره سازندگی بود، ساختن یک فرهنگ جهانی و انسانی. آنچه این تمدن را جهانی کرده است در واقع نیروی شوق و اراده کسانی است که خود از هر قوم و ملتی که بودند بهر حال منادی اسلام بوده اند و تعلیم آن.

مقالاتی از

قمر آریان
ایرج افشار
تقی‌ پورنامداریان
علیرضا ذکاوتی قراگزلو
منصور رستگار فسایی
عبدالکریم سروش
داریوش شایگان
احمد صدر حاج سیدجوادی
میرجلال‌الدین کزاری
احسان نراقی
ایرج وامقی
محمدجعفر یاحقی
ابراهیم یونسی
و ...